Sovyetler Birliği’nce etnik, siyasi, ekonomik ve kültürel faktörler gözetilmeksizin çizilen sınırlar, bağımsızlığını yeni kazanan Orta Asya ülkeleri Kırgızistan ile Tacikistan’ı 31 yıldır karşı karşıya getiriyor.
Kırgızistan ile Tacikistan devletleri, SSCB’nin (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) dağılmasıyla bir taraftan ekonomik, siyasi ve toplumsal sorunların üstesinden gelmeye çabalarken, diğer taraftan da ülke sınırları ile ilgili sorunlarla karşılaştı.
Her iki ülkenin önceliği arasında bulunan ve Sovyetler Birliği’nden miras kalan sınır sorununa çözüm arayışları devam ederken, her iki ülkenin sınır bölgelerinde coğrafik durum, etnik yapı, ulaşım ve su kaynakları nedeniyle çözüm arayışı çıkmazda.
Verimli tarım arazilerinin yoğunluğu, bölgenin sınırlarının belirlenmemiş olması, yasa dışı geçişler, hayvan otlatma ve su kaynaklarının kontrolü nedeniyle sık sık sınır koruyucu ve vatandaşlar arasında gerginlikler çıkıyor.
Batken bölgesi
Ülkenin güneyindeki Tacikistan ile Özbekistan’a sınırı olan Batken bölgesi, doğal yeraltı ve su kaynakları, tabiat güzelliği, düzgün transit yolları ve 500 bin civarındaki nüfusuyla Kırgızistan’ın 7 bölgesinden birini oluşturuyor.
Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’ten 750 kilometre uzaklıkta ve ülkenin güneybatısında yer alan Batken bölgesi, Orta Asya’da meşhur Fergana Vadisi’nin kenarında yer alıyor.
Fergana Vadisi’nde Özbekistan’ın Fergana, Namangan, Andican, Tacikistan’ın Hocand, Kırgızistan’ın da Oş, Celalabad ve Batken bölgeleri bulunuyor.
Batken bölgesinin, kuzeydoğusunda Özbekistan Cumhuriyeti, güneybatı ve kuzeyde Tacikistan Cumhuriyeti ile sınırı bulunuyor.
Batken bölgesinde, biri Tacikistan’a, ikisi de Özbekistan’a ait toplam 100 bin civarındaki nüfusuyla bölge konumundaki anklavlar mevcut.
Kırgızistan’ın Batken bölgesinde Özbekistan’a ait Şahimerdan, Soh, Tacikistan’a ait Voruh anklavları bulunuyor.
Bu bağlamda ulaşım arterleri birçok sınır ve anklav geçtiği için karşılıklı kaçakçılık suçlamaları ve farklı tartışmalara yol açıyor.
Kırgızistan topraklarının yüzde 8,5 bölümünü kapsayan bölgede tarım, yeraltı, su ve enerji kaynaklarının yanı sıra az da olsa petrol ve doğal gaz kaynakları mevcut.
İki ülke sınırının hemen hemen yarısı “tartışmalı”
Bölgede en karmaşık sınırlara sahip Kırgızistan ile Tacikistan bu sorunu uzun süredir çözemiyor ve bu ülkenin sınırlarının kesiştiği Fergana Vadisi ise sınır anlaşmazlıklarının ana faktörünü oluşturuyor.
Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki 970 kilometrelik sınırdan sadece 503 kilometresi belliyken, 2012’den bu yana süren sınır belirleme çalışmalarında sadece 47 kilometre üzerinde uzlaşıldı.
Kırgızistan vatandaşlarının yaşadığı yerleşim birimlerinin Tacikistan’a çok yakın mesafede bulunması sebebiyle sınır anlaşmazlığı yüzünden çıkan çatışmalardan en çok yine Kırgız vatandaşları etkileniyor.
İki ülkenin bağımsızlık tarihinde kronikleşen sınır sorunları 31 yıldır komşuluk ilişkilerinde pürüzler yaratarak, çatışan halkların canı ve malına neden oldu.
Tacik-Kırgız sınırında son 10 yılda 150’den fazla gerginlik yaşandı
Son 10 yılda iki ülke arasında toprak iddiası, su kaynakları ile yaylaların kullanımıyla ilgili konular, anlaşmazlıklarda ön plana çıktı.
Bu dönemde iki ülke arasında belirtilen nedenlerle can kayıplarının da yaşandığı 150’den fazla gerginlik ve çatışma kaydedildi.
İki ülke arasında en büyük can kaybının yaşandığı 29 Nisan 2021’deki çatışma, Kırgız-Tacik sınırında yer alan Golovnoy adlı su dağıtım şebekesini kontrol etme nedeniyle çıkmıştı.
Kırgız-Tacik sınır muhafızları arasında yaşanan çatışmada 31 Kırgız vatandaşı yaşamını yitirmişti, yine Kırgızistan tarafında 21 ev, 10 benzin istasyonu, bir okul, 2 kafe, 8 bakkal, bir sınır karakolu yakılmıştı.
İki ülke sınırındaki son çatışma
Kırgız-Tacik sınırındaki son çatışma 14 Eylül 2022’de yaşandı.
Silahlı çatışma şiddetlenerek tam 10 saat sürdü.
Çatışmanın Tacik tarafının Kırgızistan’ın sınır köyleri Kulundu, Maksat ve Janı-Jer yerleşim birimlerini ateş altına almasıyla başladığı ve çatışmada modern silah ve teçhizat kullanıldığı ileri sürüldü.
Olayda Kırgız tarafından 24 kişinin öldüğü, yaklaşık 90 kişinin yaralandığı bildirildi.
Tacikistan’a yakın Kırgız köylerinden yaklaşık 136 bin kişi güvenli yerlere tahliye edildi.
Kırgızistan, Tacikistan sınır muhafızlarıyla çatışmaların yaşandığı Batken bölgesinde olağanüstü hal (OHAL) ilan etti.
İki ülke, sınırdaki anlaşmazlığı çözmek için komisyon kurmayı kararlaştırdı ancak sınırda zaman zaman ateşkes ihlalleri yapılıyor.
