Dünyanın ilk büyük küresel savaşının son bulmasının üzerinden 103 yıl geçti. 4 yıl süren ve haritaları değiştiren Birinci Dünya Savaşı, ardında yaklaşık 17 milyon ölü bıraktı.
Bugün Saraybosna’yı gezen herkesin ziyaret ettiği tarihi kütüphane binasına birkaç yüz metre uzaktaki Saraybosna Müze binasının köşe pencerelerinden birinin altında, ayak seviyesinde bir kitabe yer alır.
Bu kitabede, Avusturya-Macaristan veliahdı Franz Ferdinand ve eşinin bu noktada Gavrilo Princip tarafından öldürüldüğü yazılıdır.
Princip’in o gün ateşlediği silah, dünyada 4 yıl sürecek bir küresel savaşın başlangıcı oldu.
20’den fazla savaş yaşandı
Avrupa merkezli ancak sömürgeler ile 40 ülkenin katıldığı savaşta İngiltere, Fransa, İtalya ve Rusya’nın oluşturduğu İtilaf Devletleri’ne karşı Almanya, Avusturya Macaristan ve Osmanlı Devletinin oluşturduğu İttifak Devletleri yer aldı.
ABD’nin başlamasından 3 yıl sonra katıldığı savaş 1918’de sona ererken, birçok cepheyi ya da stratejik noktayı ele geçirmek isteyen taraflar arasında 20’den fazla büyük ve küçük çaplı savaş yaşandı.
Somme Savaşı’nda 1 milyondan fazla asker öldü
Bu savaşlardan en kanlı geçenleri Almanya ile Fransa arasında yaşandı. Fransa, bu savaşlarda İngiliz ve Kanada askerlerinden de destek aldı.
Bugün Polonya ve Ukrayna sınırları içinde kalan Galiçya bölgesindeki cephenin yarılması Avusturya’nın baskı altında olması nedeniyle Fransa’ya saldıran Alman güçleri, Somme Savaşı’nda karşı karşıya geldi.
Toplamda 3 milyondan fazla askerin katıldığı Somme Savaşı, yaklaşık 1 milyondan fazla ölümle insanlık tarihinin en kanlı savaşlarından olurken Birinci Dünya Savaşı da “en büyük zayiat verilen savaş” olarak kayıtlara geçti.
Nazi Almanyası diktatörü Adolf Hitler de bu savaşta onbaşı olarak savaştı.
Aynı dönemde yine Fransa ve Almanya arasında yaşanan Verdun Savaşı’nda ise 750 bin ile 950 bin arasında kişinin hayatını kaybettiği tahmin ediliyor.
Osmanlı ordusu 700 binden fazla kayıp verdi
Türk tarihi açısından önemli olan Çanakkale ve Kut-ül Amare savaşları, Sarıkamış Harekatı, Yemen ve Filistin cepheleri de Birinci Dünya Savaşı döneminde yaşanmış ve tarihte yerini almış olaylar.
Osmanlı ordusu, kendi toprakları ve müttefiklerine destek için gittiği topraklarda verdiği savaşlarda 700 binin üzerinde kayıp verdi. Bu kayıpların 200 binden fazlasını Çanakkale’de kaybeden Osmanlı ordusunun bugün bir kısmı yurt dışındaki şehitliklerde metfun binlerce askeri de bulunuyordu.
Avrupa nüfusunun yüzde 7’si savaşta öldü
Savaşın son yılı olan 1918’e gelindiğinde taraflar arasında ateşkes görüşmeleri başladı. Bu görüşmelerin sonucunda önce Bulgaristan ardından da Osmanlı, Avusturya-Macaristan ve Almanya’nın yenilgiyi kabul etmesiyle savaş sona erdi.
Birinci Dünya Savaşı’nın sonucunda tüm dünyada toplamda 17 milyon kişi hayatını kaybederken, yaklaşık 21 milyon kişi de yaralandı. Bu sayı 1918’de Avrupa nüfusunun yaklaşık yüzde 7’sini dünya nüfusunun ise yüzde 1’ini oluşturuyordu.
Avrupa’nın üç büyük imparatorluğu tarihten silindi
Savaş sadece ölü sayılarıyla değil dünya siyasi haritasında yok olan ülke sayısıyla da dikkati çekiyor. Bu savaş öncesinde Avrupa’da bulunan 3 büyük imparatorluk, bir süre sonra tarih sahnesinden silinirken yeni devletler ortaya çıktı.
O dönemde yer alan 3 Avrupa imparatorluğundan Türkiye, Çekoslovakya, Avusturya, Macaristan, Polonya, Estonya, Litvanya, Yugoslavya gibi birçok ülke ortaya çıkarken savaş sırasında yıkılan Rus Çarlığı yerine ise Sovyetler Birliği kuruldu.
Orta Doğu’da ise Osmanlı topraklarında bugünün Arap ve Körfez ülkeleri kuruldu.
Tarihin gördüğü en büyük ekonomik buhran yaşandı
Bugün gerilimlere sebep olan sınır ihtilafının, siyasi anlaşmazlıkların ve komşular arası gerilimlerin çoğu bu dönemde ortaya çıktı.
Dünya, savaşın ardından tarihin o zamana kadar gördüğü en büyük ekonomik buhranı da yaşadı. 1920’lerin sonunda patlak veren büyük buhran, Hitler gibi diktatörlerin doğumuna da sebebiyet verdi.
