İslam dünyasının büyük alimlerinden İmam Gazali’nin 1995’te bulunan mezar yeri, aradan 26 yıl geçmesine rağmen onarılmadı.
İslami ilimler, tasavvuf ve ahlaki konularda yazdığı kitaplarla büyük üne kavuşan ve dönemin en meşhur eğitim kurumu Bağdat Nizamiye Medresesi’nin rektörü olan İmam Gazali, vefatının 910. yılında yad ediliyor.
Büyük İslam alimi Gazali, dünyanın birçok bölgesindeki Müslümanlar tarafından anılırken, İran’ın tarihi Tus şehrinde 1995’te bulunan mezar yeri kaderine terk edilmiş durumda.
Tur rehberi ve bölge sakinlerinden Ali Rahimi, birçok ülkeden Müslümanların Gazali’yi görmek için geldiğini ifade ederken, “Özellikle Gazali’yi görmek için Türkiye ve Pakistan’dan gelenler oluyor. Gazali’yi çok seviyorlar ve kendileri için imam görüyorlar.” diye konuştu.
“Nizamülmülk’ün İsfahan’daki mezarı da bakımsız”
İran’daki Sünni alimlerden Abdulaziz Selimi de Gazali ve diğer Sünni alimler ile devlet adamlarının mezar yerinin bakımsızlığına tepki göstererek, “Sahip çıkılmayan bir tek Gazali’nin mezarı değil. Selçuklu devrindeki büyük devlet adamlarının hepsi bu durumda. Nizamiye medreselerini kuran ve Siyasetname adlı eserin yazarı Nizamülmülk’ün İsfahan’daki mezarı da aynı şekilde. Gazali’yi Ehl-i Beyt karşıtı gösterme eğilimi var.” değerlendirmesini yaptı.
İran Kültürel Miras, El Sanatları ve Turizm Bakanlığı Tus İlçe Müdürü Ebulfazl Mükerremi ise mezar yerinin onarımıyla ilgili 3 yıl önce devlet medyasında yer alan açıklamasında şu ifadeleri kullanmıştı:
“Gazali’ye ait mezar tarihi Tus şehri sınırları içinde olduğu için buradaki her türlü çalışma tarihi dokusuna ve önemine uygun yapılmalıdır. Konuyla ilgili projenin değerlendirmelerin ardından kısa sürede neticelenmesini bekliyoruz.”
Aynı bölgede Gazali’ye nispet edilen başka bir mezar bulunuyor
Gazali’ye ait mezar yerinin metruk halde bırakılması ve sahip çıkılmamasının nedenlerinden birinin büyük İslam alimine nispet edilen başka mezar yerinin olduğu iddia ediliyor.
Gazali’ye ait olduğu öne sürülen kabirlerden biri tarihi Tus şehrinin güneybatısındaki beşinci ve en tanınmış Abbasi halifesi Harun Reşid (766-809) anısına 14. yüzyılda yapılan Haruniye Kümbeti’nin bahçesinde yer alıyor. Bazı tarihçiler ve gezginler buradaki kabrin Gazali’ye ait olduğunu belirtiyor.
Haruniye Kümbeti’nin Gazali tarafından yaptırıldığı, medrese olarak kullanıldığı ve vefatının ardından da İslam aliminin bu yapının içine gömüldüğüne dair de rivayetler bulunması nedeniyle Haruniye’yi Gazali’nin türbesi olarak kabul edenler de var.
Metruk yerin İslam aliminin gerçek mezarı olduğu belirtiliyor
İkinci mezar yeri ise tarihi Tus şehrinin kuzeydoğusunda 1995 yılında Sefalkan Mezarlığı alanında yapılan arkeolojik kazılarda bulundu ve Gazali’nin gerçek kabrinin 2 katlı bu yerde olduğu belirtilerek tabela asıldı.
Gazali ile ilgili araştırmalar yapan konunun uzmanları, Sünni alimler ve İranlı yetkililer Haruniye’nin avlusundaki yerin anıt mezar olduğunu ancak yenibulunan metruk yerin ise İslam aliminin gerçek mezarı olduğunu ifade ediyor.
“1995 yılında Sefalkan Mezarlığı’nda yapılan kazılarda İmam Gazali’ye atfedilen mezar yeri bulundu”
Metruk haldeki 2 katlı yeni mezar yerinde daha önce türbe olduğu ve Moğol istilasının ardından yıkıldığı için buranın unutulduğu ve Gazali’ye ait mezar taşının da Haruniye’ye götürüldüğü naklediliyor. 26 yıl önce tespit edilen mezar yerinde Gazali, eşi ve çocuklarına ait olduğu kabul edilen 5 kabir bulunuyor. Mezar yerinin yapımında kullanılan tuğlalar ve kerpiçler de buranın eskiden türbe olduğu ve Moğol istilasında yıkıldığı yönündeki görüşü destekliyor.
Tus Tarihi ve Kültürel Miras Alanı Sorumlusu İhsan Zührevendi İran devlet medyasında yer alan açıklamasında konuyla ilgili şu bilgileri paylaştı:
“Gazali’nin mezar yerinin bulunmasından önce Haruniye’de onun hatırına bir anıt mezar yapılmıştı. 1995 yılında Sefalkan Mezarlığı alanında yapılan arkeolojik kazılarda İmam Muhammed Gazali’ye atfedilen bu mezar yeri bulundu.”
Arkeolog ve araştırmacı Receb Ali Libafhaniki de “Haruniye mimari özellikleri açısından 8. asra ait. Ruzbehan Hunci adlı tarihçinin tarif ettiği türbe Haruniye’den daha küçüktür. Kabrin Haruniye avlusunda olduğuna dair iddialar şüpheli.” görüşlerini dile getirdi.
Haruniye’nin Sünnilerin ilim öğrendiği medrese olduğunu aktaran tur rehberi Rahimi, “Buranın önceden Gazali’ye ait olduğu ve Moğollar tarafından yıkıldığını belirtiliyor. Daha sonra Gazali’nin anısına Ehli Sünnet’in ilim kurumu olarak yapıyorlar. Haruniye’de Gazali’ye ait bir anıt mezar var. Gerçek mezarı ise Firdevsi Türbesi’nin sol tarafında (yeni bulunan yerde).” bilgilerini paylaştı.
